:: زندگينامه پروفسور حسابي بازدید : 3380 تاریخ ارسال : 3/2/1390

پروفسور دکتر سید محمود حسابی در خاطرات خود می گوید :
روزی در آخر ساعت درس یک دانشجوی دوره دکترای نروژی سئوالی مطرح کرد : استاد شما که از جهان سوم می آیید جهان سوم کجاست ؟
فقط چند دقیقه به آخر کلاس مانده بود من در جواب مطلبی را فی البداهه گفتم که روز به روز بیشتر به آن اعتقاد پیدا میکنم :
جهان سوم جایی است که هر کس بخواهد مملکتش را آباد کند خانه اش خراب می شود و هر کس که بخواهد خانه اش را آباد باشد باید در تخریب مملکتش بکوشد.

زندگی نامه پروفسور دکتر سید محمود حسابی
پروفسور دکتر سید محمود حسابی در سال 1281 هجری شمسی در خانواده ای متمول تفرشی ساکن تهران متولد شد. پدر وی معزالسلطنه از رجال حکومت وقت بود. که چند سالی پس از تولد پروفسور حسابی به عنوان سفیر ایران در شامات برگزیده شد و در همین زمان به همراه همسر خود (گوهرشاد) و ۲ پسرش محمد و محمود که ۵ و ۴ ساله بودند، به شامات عزیمت کرد. یک سال از اقامت وی در بیروت سپری نشده بود که پدر، همسر و ۲ فرزند خردسال را در غربت رها کرد و به طمع به دست آوردن پست و مقام بهتر به ایران بازگشت تا با یک ازدواج سیاسی وزیر شود ،که از این پس زندگی سراسر مشقت و تنگدستی محمود آغاز شد.

 در 7 سالگی تحصیلات ابتدایی خود را در بیروت، با تنگدستی و مرارت‏های دور از وطن، درمدرسه کشیش‏های فرانسوی آغاز کردند و همزمان، توسط مادر فداکار، متدین و فاضله خود (خانم گوهرشاد حسابی) تحت آموزش تعلیمات مذهبی و ادبیات فارسی قرار گرفتند. استاد، قرآن کریم را حفظ و به آن اعتقادی ژرف داشتند. دیوان حافظ را نیز از بر داشتته و به بوستان و گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی، منشآت قائم مقام اشراف داشتند.

 پس از ورود به دوره متوسطه، جنگ جهانی اول آغاز شد، و به علت تعطیل شدن مدارس فرانسوی، پس از دو سال، برای ادامه تتحصیل، به کالج آمریکایی بیروت رفتنند و سپس در سن 7 1 سالگی، موفق به اخذ لیسانس ادبیات گردیدند. در 19 سالگی لیسانس بیولوژی گرفته ، سپس موفق به اخذ مدرک مهندسی راه و ساختمان شده و با نقشه‏کشی و راهسازی، به امرار معاش خانواده کمک می‏کردند. ضمناً استاد در رشته‏های پزشکی، ریاضیات و ستاره‏شناسی، تتحصیلات آکادمیک داشتند. به خاطر قدردانی از زحمات وی، شرکت راهسازی فرانسوی که در آن مشغول به کار بودند، ایشان را برای ادامه تحصیل، به کشور فرانسه اعزام کرد و در سال 1924 میلادی به دانشکده برق اکول سوپریورد و الکتریسیته پاریس وارد و در سال 1925 میلادی فارغ التحصیل شدند. هم زمان با تحصیل در رشته معدن، در راه آهن برقی فرانسه کار می‏کردند، تا مهندسی معدن را گرفتند، و در معادن آهن شمال فرانسه و معادن زغال سنگ ایالت سار مشغول خدمت شدند. سپس به خاطر روحیه علمی که داشتند، تحقیقات خود را در دانشگاه سوربن، در رشته فیزیک دنبال کردند و در سال 1927 میلادی در سن 25 سالگی دانشنامه دکترای فیزیک خود را با رساله حساسسیت سلولهای فتوالکتریک با درجه عالی دریافت کردند. استاد با موسیقی سنتی ایرانی و موسیقی کلاسیک غربی به خوبی آشنا، و در نواختن پیانو و ویولن تبحر داشتند. در چند رشته ورزشی کسب موفقیت نمودند، در شنا دارای دیپلم نجات غریق شدند.

دیدار با اینشتین
استاد درباره نظریه «بی نهایت بودن ذرات» با چندین دانشمند اروپایی مکاتبه و ملاقات می کند و همه آنان توصیه می کنند که وی بهتر است به طور مستقیم با دفتر پروفسور اینشتین تماس بگیرد. پروفسور حسابی جریان این ملاقات را چنین نقل می کند: وقتی برای اولین بار با بزرگ ترین دانشمند فیزیک جهان «آلبرت اینشتین» روبه رو شدم، ایشان را بی اندازه ساده، آرام و متواضع یافتم. نظریه خود را برایش توضیح دادم. بعد از این که نگاهی به برگه های محاسباتی من انداخت، گفت که یک ماه دیگر باهم ملاقات می کنیم. یک ماه بعد وقتی دوباره به ملاقات اینشتین رفتم، به من گفت: من به عنوان کسی که در فیزیک تجربه ای دارم، می توانم به جرات بگویم نظریه شما در آینده ای نه چندان دور، علم فیزیک را متحول خواهد کرد اما باید روی نظریه خود بیشتر کار کنید. من به دستیارم خواهم گفت که همه امکانات لازم را دراختیار شما بگذارد. اولین روزی که کارم را در آزمایشگاه شروع کردم، متوجه شدم یک دسته چک سفید که تمام برگه های آن امضا شده بود، داخل یکی از کشوها جا مانده است. به سرعت آن را نزد رئیس آزمایشگاه بردم و مسئله را توضیح دادم که رئیس دانشگاه گفت: این دسته چک متعلق به شماست که لوازم و تجهیزات تحقیقاتی موردنیاز خود را بدون تشریفات اداری تهیه کنید. این امکان برای تمام پژوهشگران این آزمایشگاه فراهم شده است.

دستاوردهای علمی
پروفسور حسابی در زمان حیات و درطول عمر پربار خویش دستاوردها و خدمات علمی و فرهنگی شایان توجهی ارائه کردند که ما دراین جا به بخشی از آن ها اشاره می کنیم. فعالیت در ۳ نسل کاری و آموزش ۷ نسل استاد و دانشجو از خدمات ارزنده پروفسور حسابی به شمار می رود، ضمن آن که پروفسور حسابی در تاسیس بسیاری از مراکز علمی و پژوهشی نیز نقش داشت که ازجمله آن ها می توان به موارد ذیل اشاره کرد: تاسیس مدرسه مهندسی وزارت راه درسال ۱۳۰۷، ساخت اولین رادیو در کشور درسال ۱۳۰۷، ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی در ایران (۱۳۱۰)، نصب و راه اندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران (۱۳۱۰)، تعیین ساعت ایران در سال ۱۳۱۱، تاسیس اولین دانشکده علوم (۱۳۲۷)، تاسیس مرکز عدسی سازی دیدگانی-اپتیک کاربردی در دانشکده علوم دانشگاه تهران، اولین رئیس هیئت مدیره و مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، وزیر فرهنگ در دولت دکتر مصدق در سال ۱۳۳۰، پایه گذاری مدارس عشایری در سال ۱۳۳۰، مخالفت با طرح قرارداد ننگین کنسرسیوم و کاپیتولاسیون در مجلس، پایه گذاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران (۱۳۳۰)، پایه گذاری مرکز تحقیقات و راکتور اتمی دانشگاه تهران، تاسیس سازمان انرژی اتمی و عضو هیئت دائمی کمیته بین المللی هسته ای (۱۳۳۰)، تدوین قانون استاندارد و تاسیس موسسه استاندارد ایران (۱۳۳۳)، تاسیس اولین رصدخانه نوین در ایران، تاسیس اولین مدرن تعقیب ماهواره ها در شیراز (۱۳۳۵)، تشکیل و ریاست کمیته پژوهشی فضایی ایران و تاسیس انجمن موسیقی ایران. پروفسور حسابی آثار تالیفی متعددی نیز از خود برجای گذاشته است.

فعالیت های هنری
پروفسور حسابی به شعر و موسیقی نیز بسیار علاقه مند بود و موسیقی سنتی ایران و موسیقی کلاسیک غرب را به خوبی می شناخت و درمورد موسیقی ایران می گفت: «موسیقی ایران یک طرز فکر است، یک فلسفه است و بیان یک آرزوست» و جالب است بدانید که دکتر اولین سازی که از مادرشان آموختند، «نی» بود. پروفسور حسابی به کمک شاگردان خود در دانشکده علوم به تعیین نت ها و اندازه گیری دقیق فواصل گام های موسیقی ایرانی پرداخت و با تغییر شکل کاسه تار این ساز قدیمی ایران را اصلاح کرد. به علاوه استاد، موسیقی کلاسیک غرب را نیز به خوبی می شناخت و در نواختن ویولن و پیانو مهارت خاصی داشت تا آن جا که برنده جایزه اول مدرسه موسیقی (کنسرواتور پاریس) در سال ۱۳۰۶ ه.ش شد. به علاوه پروفسور حسابی علاقه مند به نقاشی کلاسیک به ویژه بوتیچلی و ونگوگ بود، مجسمه سازی نیز از دیگر علایق استاد بود.ایشان هم چنین به آثار نویسندگان و شعرایی چون حافظ، سعدی، فردوسی، مولوی، نظامی، آندره ژید و شکسپیر، آناتول، ولتر، همینگوی، راسین، راسل و ورلن علاقه داشتند. کوه پیمایی و راهپیمایی نیز از ورزش های موردعلاقه استاد بود. ایشان در دوران نوجوانی در رشته شنا، دیپلم نجات غریق را دریافت کردند.

اعتقادات مذهبی و باورهای دینی
اعتقادات مذهبی پروفسور حسابی، ریشه های عمیق داشت. وی در دوران طفولیت حافظ قرآن کریم شد. استاد اعتقاد داشت که طبیعت تحت آهنگ موزون و عرفانی خود درحال نیایش است و همچنین تئوری بی نهایت بودن ذرات را با وحدت وجود مرتبط می دانستند. پروفسور حسابی فرزندان خود را از دوران کودکی ملزم به فراگیری و انجام فرایض دینی می کرد و در زمان اداره اولین بیمارستان خصوصی در ایران (بیمارستان گوهرشاد، سال ۱۳۱۲ه. ش) باوجود جو حاکم، کارکنان خانم ملزم به رعایت کامل حجاب بودند که این موضوع نشانگر پای بندی استاد به مبانی و اصول اعتقادی بود.

خصوصیات اخلاقی
پروفسور حسابی فردی بود بسیار متواضع، خوش رو، فروتن و باوقار. به همسر و فرزندان خود عشق می ورزید و به آن ها احترام می گذاشت. پروفسور حسابی احترام به زبان فارسی و پرهیز از استفاده از لغات خارجی را به طور دائم گوشزد می کرد. بسیار کم و کوتاه سخن می گفت و بیشتر گوش می کرد.

 دکتر حسابی که از وی به عنوان انیشتین ایران نیز یاد می شود در طول عمر پربار خویش و در زمانی نزدیک به ۷دهه، خدمات بسیار ارزنده ای برای پیشرفت علمی کشورمان انجام دادند و مصدر مشاغل و خدمات علمی و فرهنگی متعددی بودند که چند نمونه از آن به این شرح است:
 - تأسیس مدرسه مهندسی وزارت راه و تدریس در آنجا (1306 هجری شمسی)
 - نقشه برداری و رسم اولین نقشه مدرن راه ساحلی سراسری میان بنادر خلیج فارس،
- تأسیس دارالمعلمین عالی و تدریس در آنجا (1307 هجری شمسی)
 - ساخت اولین رادیو در کشور (1307 هجری شمسی)
 - تأسیس دانشسرای عالی و تدریس در آنجا (1308 هجری شمسی)
 - ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی در ایران (1310 هجری شمسی)
 - نصب و راه اندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران (1310 هجری شمسی)
 - تعیین ساعت ایران (1311 هجری شمسی)
 - تأسیس بیمارستان خصوصی (گوهرشاد) به نام مادرشان (1312 هجری شمسی)
 - تدوین قانون و پیشنهاد تأسیس دانشگاه تهران و تأسیس دانشکده فنی (1313 هجری شمسی)
 و ریاست آن دانشکده و تدریس در آنجا (1315 هجری شمسی)
 - تأسیس دانشکده علوم و ریاست آن دانشکده از (1321 تا 1327 و از 1330تا 1336 هجری شمسی) و تدریس درگروه فیزیک آن دانشکده تا آخرین روزهای حیات،
 - تأسیس مرکز عدسی سازی - دیدگانی - اپتیک کاربردی در دانشکده علوم دانشگاه تهران،
- مأموریت خلع ید از شرکت نفت انگلیس در دولت دکتر مصدق و اولین رییس هیئت مدیره و مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران،
 - وزیر فرهنگ در دولت دکتر مصدق (1330هجری شمسی)
 - پایه گذاری مدارس عشایری و تأسیس اولین مدرسه عشایری ایران (1330 هجری شمسی)
 - مخالفت با طرح قرارداد ننگین کنسرسیوم و کاپیتولاسیون درمجلس،
 - مخالفت با قرارداد دولت ایران در عضویت سنتو «باکت بغداد» در مجلس،
 - تأسیس اولین رصدخانه نوین درایران، تأسیس اولین مرکز مدرن تعقیب ماهواره ها درشیراز (1335 هجری شمسی)
 - پایه گذاری مرکز مخابرات اسدآباد همدان (1338 هجری شمسی)
 - تدوین قانون استاندارد و تأسیس مؤسسه استاندارد ایران ( 1333هجری شمسی) ژئوفیزیک دانشگاه تهران ( 1330هجری شمسی)،
 - استاد ممتاز دانشگاه تهران (از سال  1350 هجری شمسی)،
 - پایه گذاری مرکز تحقیقات و راکتور اتمی دانشگاه تهران و تأسیس سازمان انرژی اتمی و عضو هیئت دائمی کمیته بین المللی هسته ای (1330 - 1349 هجری شمسی)
 - تشکیل و ریاست کمیته پژوهشی فضای ایران و عضو دائمی کمیته بین المللی فضا (1360 هجری شمسی)
 - تاسیس انجمن موسیقی ایران، مؤسس و عضو پیوسته فرهنگستان زبان ایران (1349 هجری شمسی) تا آخرین روزهای فعالیت.
 - فعالیت در دو نسل کاری و آموزش 7 نسل استاد و دانشجو ازخدمات ارزنده پروفسور حسابی بشمار می رود.

 استاد به چهارزبان زنده دنیا: فرانسه، انگلیسی، آلمانی و عربی تسلط داشته و همچنین به زبانهای سانسکریت، لاتین، یونانی، پهلوی، اوستایی، ترکی و ایتالیایی اشراف داشتند.

 درزمینه تحقیق علمی: 25مقاله، رساله و کتاب از استاد چاپ شده است. تئوری « بی نهایت بودن ذرات» ایشان درمیان دانشمندان و فیزیکدانان جهان شناخته شده است. نشان «کوماندور دولالژیون دونور» بزرگترین نشان علمی کشور فرانسه به ایشان اهدا گردیده است. استاد تنها شاگرد ایرانی پروفسور اینشتین بوده و درطول زندگی با دانشمندان طراز اول جهان نظیر « پروفسور انیشتین، شرودینگر، بورن، فرمی، دیراک، بوهر... و ادبایی چون آندره ژید، برتراندراسل» ایشان مرد اول علمی جهان برگزیده شدند (1990میلادی) و در کنگره 60 سال فیزیک ایران (1366هجری شمسی) به عنوان پدر فیزیک ایران ملقب گردیدند. پروفسور دکتر سید محمود حسابی در12شهریور1371هجری شمسی در بیمارستان دانشگاه ژنو بدرود حیات گفتند. مقبره استاد بنا به خواسته خودشان در زادگاه خانوادگی ایشان در شهر دانشگاهی تفرش قراردارد.

شرح آزمایش های انجام شده و نتیجه آن
در اثبات این نظریه اگر در آزمایش, نور باریک لیزر از مجاورت یک میله وزین چگال عبور داده شود, سرعت نور کم می شود. در نتیجه پرتو لیزر منحرف می گردد. هرگاه پرتو لیزر بطور مناسبی از میان دو جسم سنگین که در فاصله ای از هم قرار دارند عبور داده شود انحراف آن هنگام عبور از مجاورت جسم اول و سپس از مجاورت جسم دوم به خوبی معلوم میشود و این انحراف قابل عکسبرداری است. این آزمایش گسترده بودن ذره را نشان می دهد. بر طبق این آزمایش انحراف زیاد پرتو لیزر فقط در اثر پراش نبوده بلکه مربوط به جسم است. بر حسب این نظریه هر ذره, مثلاً الکترون, کوارک یا گلویون نقطه شکل نیست بلکه بی نهایت گسترده است و در مرکز آن چگالی بسیار زیاد بوده و هر چه از مرکز فاصله بیشتر شود آن چگالی بتدریج کم می شود. بنابراین یک پرتو نور از یک فضای چگالی عبور کرده و شکست پیدا میکند و انحراف می یابد.

اختلاف تئوری بی نهایت بودن ذرات با تئوریهای قبلی
در تئوری های قبلی هر ذره قسمت کوچکی از فضا را در بر دارد یعنی دارای شعاع معینی است و خارج از آن این ذره وجود ندارد ولی در این تئوری ذره تا بی نهایت گسترده است و قسمتی از آن در همه جا وجود دارد. در تئوری های جاری نیروی بین دو ذره از تبادل ذرات دیگر ناشی می شود و این نیرو مانند توپی در ورزش بین دو بازیکن رد و بدل می شود و این همان ارتباطی است که یبن آنها حاکم است و در تئوری های جاری تبادل ذرات دیگری این ارتباط میان دو ذره را ایجاد میکند. مثلاً نوترون که بین دو ذره مبادله می شود, اما در تئوری دکتر حسابی ارتباط بین دو ذره همان ارتباط گسترده ای است که در همه جا به علت موجودیت آنها در تمام فضا بین آنها وجود دارد.

ارتباط این تئوری با تئوری نسبیت انیشتین
تئوری انیشتین می گوید: خواص فضا در حضور ماده با خواص آن در نبود ماده فرق دارد, به عبارت ریاضی یعنی در نبود ماده, فضا تخت است ولی در مجاورت ماده فضا انحنا دارد. اگر بگوییم یک ذره در تمام فضا گسترده است در هر نقطه از فضا چگالی ماده وجود دارد و سرعت نور به آن چگالی بستگی دارد به زبان ریاضی به این چگالی می توان انحنای فضا گفت.

ارتباط فلسفی این تئوری با فلسفه وحدت وجود
در این نگرش همه ذرات جهان بهم مرتبط هستند. زیرا فرض بر این است که هر ذره تا بی نهایت گسترده است و همه ذرات جهان در نقاط مختلف جهان با هم وجود دارند.یعنی در واقع قسمت کوچکی از تمام جهان در هر نقطه ای وجود دارد.