زعفران که به گل سلامتی ، سلطان ادویه ها و طلای سرخ معروف است ارزشمندترین رستنی ایران و نشات گرفته از دامنه های الوند می باشد.

زعفران با نام علمی Saffron Crocus Sativies Lnriaeus از خانواده  زنبقی ها Iridaceae گیاهی است به ارتفاع ۱۰-۳۰ سانتی متر ، چند ساله و بدون ساقه ، دارای پیاز غده ای و کروی شکل به قطر ۳-۵ سانتی متر ، گلهای معطر هر بند ۱ تا ۴ عدد می باشند و دارای ۳ کاسبرگ و ۳ گلبرگ بنفش رنگ شبیه به هم و ۳ پرچم میباشند.  برگهای حقیقی زعفران ۵ تا ۱۱ عدد بوده که همزمان با گلدهی و یا کمی بعد از آن در می آیند و سبز رنگ با پهنای ۱/۵ - ۳ میلی متر می باشند قسمت خوراکی و تجاری زعفران کلاله قرمز رنگ شاخه می باشد که محصول زعفران را تشکیل می دهد.

مصارف عمده زعفران شامل غذایی و دارویی و شیمیایی (صنعتی) می باشند.

مصارف غذایی:
بر اساس قانون سازمان نظارت بر مواد غذایی و دارویی آمریکا (FDA) زعفران به عنوان  رنگ دهنده  طبیعی مجاز می باشد و مقدار مصرف آن به  عنوان عطر و طعم دهنده طبیعی محدودیتی ندارد. در تهیه مواد خوراکی مانند سوسیس و مارگارین -کره و پنیر و صنایع لبنی - کیک و دسر و زله ونوشابه - شکلات و نوشیدنی ها - سوپ و برنج  و مرغ استفاده می شود.

مصارف درمانی:
زعفران به علت دارا بودن مواد تلخ موجب سهولت هضم غذا می شود.تحقیقات اخیر نشان می دهد که ترکیبات فعالی  چون  Crocin , Crocetin و انواع  دیگری از کارتنوئیدها  در زعفران وجود دارند که  می توانند  حالت توموری بافتها را کاهش دهند و خاصیت ضد سرطانی  دارند  و نیز می توانند میزان چربی سرم خون را کاهش داده و از ایجاد  حالت هیپولیفمیک (hypolipemic) در سرم خون جلوگیری کند ، اکسیزناسیون  بافتها  را افزایش داده  و نیز می تواند از اختلالاتی نظیر آلزایمر و پاركنیسون بطور قابل  ملاحظه ای جلوگیری کند.
همچنین از زعفران در درمان دامنه وسیعی از اختلالات جسمی مانند زکام ،نقح ،سوء ها  ضمه یرقان، هپاتیت، اسپاسم و دیابت و … و نیز به عنوان یک ماده  اشتها آور ،نشاط آور ،محرک معده و … استفاده کرد.

مصارف صنعتی :
از زعفران در صنعت  برای رنگ آمیزی ابریشم و نخ … استفاده می شود.

برخی ترکیبات شیمیایی آنالیز شده از گیاه زعفران شامل موارد زیر می باشند:

۱- کربوهیدرات: قندهای احیا کننده که بیش از ۲۰% وزن زعفران را تشکیل می دهند مانند گلوکز و مزوکتوز و گلیکز و …

۲- مواد معدنی: شامل K۲O, NA۲O-P۲O۲-CL۲

۳- ویتامینها: مانند ویتامین B۱ و ریبوفلاوین B۲

۴- چربی: مانند استگیما استرول، کاپتااسترول

۵- رنگدانه ها: شامل کارتنوئیدهای محلول در چربی مانند لیکوین  a-  کاروتن  و b- کاروتن و کارتنوئیدهای محلول در آب مانند کروسین و آنتوسیانین می باشد. کروسین crocin عامل اصلی رنگ زرد زعفران است با فرمول C۴۴ H۶۴ O۲۴ و درصد این ماده در هنگام گل دادن بین ۹/۱ تا ۱۵% متغیر می باشد.

۶- گلیكورند picro crocin: گلیکورند فاقد رنگ است که طعم تلخ زعفران را باعث می شود با فرمول C۱۶ H۲۶ O۷ و نقطه ذوب ۱۵۶ درجه سانتی گراد که در زعفران تازه حدود ۴% گلیكورند وجود دارد.

۷- روغنهای فرار: عامل عطر و آروما در زعفران سافرانال می باشد که عمده ترین ترکیب موجود در روغنهای فرار است با فرمول C۱۰ H۱۶ O.